Piekło
Jest na Żuławach miejsce wyjątkowe – i nie chodzi tylko o tę nazwę, z której zresztą mieszkańcy są bardzo dumni. Niedaleko skraju Cypla Mątawskiego, naprzeciw Białej Góry, leży Piekło, wieś z niepospolitą historią i wielkim charakterem. Dwa kilometry stąd znajdziemy Trójstyk, miejsce, gdzie Traktat Wersalski przewidział punkt spotkania trzech granic – Polski, Niemiec (Prus Wschodnich) i Wolnego Miasta Gdańska. Nad śluzą znajdziemy kamień upamiętniający to miejsce, a dumne Piekło wciąż opowiada historię polskości na ziemiach żuławskich.
Choć w Polsce znajdują się jeszcze czterdzieści trzy inne Piekła, tylko to zawdzięcza swoją nazwę najniebezpieczniejszemu miejscu na Wiśle, przed którym flisacy przestrzegali się od czasów, gdy rzeka zaczęła tu płynąć dwiema odnogami. Wodne ostrogi, wiry, kipiel przy prawym brzegu, potrafiąca, mimo wysiłków załogi, zepchnąć łódź lub tratwę płynącą do Gdańska w nurt Nogatu –wszystko razem zasłużyło na miano Piekła. Jednak retmani i szyprowie często musieli decydować się na postój u wrót delty, skoro już w XVI wieku w słynnym Piekle stała karczma.
Gdy Piekło wraz z całym Pomorzem, Żuławami i Prusami Królewskimi stało się częścią niemieckich Prus Wschodnich, przez cały czas biło w nim polskie serce. Nawet wtedy, gdy germanizacji uległ tradycyjnie polski Nytych (Nowy Staw), Pieckel zawsze wpatrywał się w polski brzeg Wisły. Gdy 19 lutego 1919 roku 100. artykuł Traktatu Wersalskiego ogłosił, że granica nowo powstałego państwa Wolne Miasto Gdańsk będzie przebiegać „od Morza Bałtyckiego na południe aż do punktu zetknięcia się głównych koryt żeglownych Nogatu i Wisły”, w tym „punkcie zetknięcia się” liczono raczej na przyłączenie całych Żuław, a przynajmniej ich części, do Polski. Po ogłoszeniu postanowień traktatu pozostało kibicowanie terenom plebiscytowym na wschód od Nogatu.
Od maja roku 1920 odległym o kilkanaście kilometrów w górę Wisły Janowie powstała „Mała Polska”. Piekło wprawdzie nie leżało w Niemczech, ale i tam, i w Freie Stadt Danzig, wśród niemieckojęzycznej większości, dominowała niezgoda na odłączenie tych terenów od Prus Wschodnich. W Republice Weimarskiej, a zwłaszcza w III Rzeszy, stale manifestowano niezadowolenie z „kajdan” Traktatu Wersalskiego założonych na Niemcy. W okolicy dochodziło do częstych zniszczeń charakterystycznych słupów granicznych ze znienawidzonym napisem w języku francuskim „Traité de Versailles”, zaś w pobliskim Weissbergu, czyli Białej Górze, niedaleko Trójstyku w 1930 roku wzniesiono dwunastometrowy obelisk upamiętniający zwycięski dla Niemców plebiscyt. W takiej atmosferze trudno było się przyznawać do polskości. Ponieważ koleje i służba celna w Wolnym Mieście Gdańsku należały do Polski, dodatkowo podgrzewało to antypolskie nastroje.
W takich okolicznościach Polacy „z Piekła rodem” postanowili wybudować własną szkołę. Najpierw po dziesięciu latach starań otrzymali pozwolenie na zabudowę półhektarowej parceli, potem z powodu niemieckiego embarga przywozili wszystkie materiały budowlane łodziami zza Wisły, na koniec musieli się liczyć z szykanami, jeśli ich dzieci uczęszczały tam na lekcje. Mimo tego okazały budynek wzniesiono w roku 1937 - oficjalne poświęcenie i otwarcie Szkoły Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku, zwanej także po prostu Domem Polskim, nastąpiło 4 lipca. Oprócz klas szkolnych znalazły się tam ochronka i polski posterunek celny. Prawdziwą cenę za swój patriotyzm pieklanie zapłacili podczas II wojny światowej, a właściwie jeszcze przed jej wybuchem. 22 sierpnia 1939 roku oddział SS wkroczył do szkoły. Jej kierownik, Józef Hinz, niedługo potem został w pobliskiej Pogorzałej Wsi oblany smołą i podpalony. Spośród licznych budowniczych i dobrodziejów szkoły z wojennej pożogi ocalał tylko jeden. Oprócz mordu na kolejarzach z Szymankowa, losu obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku i powstania obozu koncentracyjnego w Sztutowie to właśnie Piekło pozostaje symbolem naszej martyrologii na Żuławach po wcieleniu Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy.
Szkoła Podstawowa w Piekle działała do 2011 roku, aż padła ofiarą jednej z kolejnych reform oświaty. Dziś możemy w historycznym Domu Polskim w Piekle obejrzeć ekspozycję ukazującą dzieje bohaterskiej wsi nad Wisłą. Warto także odwiedzić miejscowy kościół p.w. Chrystusa Króla, nie tylko dlatego, że to kościół w Piekle. Zbudowany i poświęcony dziewięć lat przed szkołą, był pierwszym piekielskim symbolem przywiązania do polskiej tradycji. Ze skromną szachulcową wieżą i prostym wnętrzem może pozostawać w cieniu rodzinnej świątyni błogosławionej Doroty w niedalekich Mątowach, czy erygowanego w XIV wieku kościoła w Pogorzałej Wsi, jednak w Piekle w różnych miejscach unosi się duch niezłomności i szlachetnego uporu – znaleźć go można właśnie w tutejszej świątyni.
Jeśli już wybierzemy się do Piekła z przystani Pętli Żuławskiej w Białej Górze, warto poświęcić trochę czasu na spacer po rezerwacie Mątowski Las. Wbrew temu, co czasem można wyczytać, szachulcowa architektura Żuław nie wzięła się stąd, że od zawsze brakowało tu drewna, więc starczało go tylko na szkielet, który potem trzeba było wypełnić cegłą. Domy ryglowe w całej Europie są charakterystyczne zwłaszcza dla terenów zagrożonych powodzią, ponieważ ta kombinacja materiałów gwarantuje szybsze wysychanie zalanych gospodarstw. A drewna na Żuławach nie brakowało. Na Cyplu Mątowskim, między Piekłem a Pogorzałą Wsią, czeka nas niespodzianka - ostatnie 230 hektarów lasu ze starodrzewem (dęby, jesiony, topole białe) typowym dla dawnych Żuław. Zostały one ogołocone z drzew prawdopodobnie już w XVII wieku, a ostatnie lasy – z wyjątkiem Mątowskiego – zniknęły wiek później. Mamy więc dwa powody, by odwiedzić dawne pogranicze polsko-gdańsko-niemieckie, oba wymownie świadczące: o tym, że kiedyś rosły tu lasy i o tym, że od najdawniejszych czasów mówiło się tu i myślało także po polsku.
Wszystkie zdjęcia w serwisie objęte są prawami autorskimi. Powielanie ich, kopiowanie, udostępnianie bez zgody autora zabronione.
Partnerzy witryny Pętla Żuław
