Twierdza Wisłoujście to budowla o charakterze militarnym, ten niezwykły zabytek sztuki fortyfikacyjnej usytuowana jest w zakolu Martwej Wisły, niedaleko jej ujścia do Zatoki Gdańskiej. W dawnych czasach nazywana była Bramą do Rzeczypospolitej, obok twierdzy przebiegało główne ramie ujściowe Wisły. Twierdza stanowiła ważny punkt strategiczny, chroniła drogę wodną do portu gdańskiego, kontrolowała ruch statków wpływających i wypływających z Gdańska.
Pierwsze wzmianki na temat Twierdzy pochodzą z końca XIV wieku, kiedy to Zakon Krzyżacki w 1379 roku wybudował drewnianą strażnicę, dla rezydującego tam urzędnika, zwanego Mistrzem Ujścia, który zajmował się pobieraniem opłat celnych od statków przypływających do Gdańska. Podczas wojny Polski z Zakonem Krzyżackim strażnica w 1433 roku została zniszczona, po wojnie ponownie ją odbudowano jako konstrukcję drewnianą. Podczas potężnego sztormu w 1465 roku ponownie została zniszczona. Rozwój Gdańska oraz coraz większy ruch statków wymusiło wzmocnienie strategicznego miejsca, jakim było ujście Wisły. W 1482 roku wzniesiono ceglaną, cylindryczną więżę, która spełniała funkcję militarne oraz sygnalizacyjnie. Na szczycie wieży rozpalano ogień, który wskazywał nocą drogę do portu w Gdańsku. Celem wzmocnienia funkcji militarnych wokół wieży w latach 1518 – 1521 wybudowano pierścień drewnianych umocnień, które w 1562 roku zastąpiono murowanym Wieńcem. Wieniec doskonale sprawdził się w boju , podczas oblężenia Gdańska przez Stefana Batorego w 1577 roku pomimo mocnego ostrzału Twierdza Wisłoujście pozostałą niezdobyta. Podczas oblężenia sam Wieniec oraz jego umocnienia zostały mocno uszkodzone. Decyzję o odbudowie podjęto praktycznie natychmiast, odbudowano uszkodzony Wieniec, podniesiono wysokość wieży – latarni o 11 metrów, a na jej szczycie zamontowano latarnie z hełmem i galeryjką.
Ciągły rozwój dział oraz doświadczenia zdobyte podczas oblężenia Twierdzy przekonały Gdańszczan o przebudowaniu obiektu. Ziemno – drewniane umocnienia wokół Wieńca, zastąpiono konstrukcją murowaną. W latach 1586 – 1602 powstał cztero bastionowy Fort Carre. Każdy z bastionów posiadał kazamaty oraz stanowiska strzelnica, z których można było prowadzić ogień wzdłuż murów, ostrzał przedpola był prowadzony z dział umieszczonych na bastionach. Sam Fort otoczony był fosą, brama wjazdowa do fortu znajdowała się od strony wschodniej, w murze pomiędzy bastionami, przed bramą wybudowano most zwodzony. Tunel prowadzący od bramy do fortu wybudowano skośnie w stosunku do osi bramy wjazdowej – w ten sposób zabezpieczono fort przed ewentualnym ostrzałem od strony bramy wjazdowej.
Po wybudowaniu Fortu Carre znaczenie militarne Wieńca zmalało, został on zaadoptowany na pokoje oficerskie, kantynę, piekarnię oraz kuchnię. Wokół Wieńca wybudowano Kamieniczki Oficerskie służące za mieszkania dla załogi.
Od 1616 roku w Twierdzy dodatkowo stacjonowały statki z załogami ratunkowymi oraz tzw. strażnicy wodni, których zadaniem była kontrola statków, ładunków, pasażerów oraz głębi toru.
W celu zabezpieczenia Twierdzy Wisłoujście przed bezpośrednim atakiem od strony lądu w latach 1624 – 1626 wybudowano Szaniec Wschodni, który składał się z pięciu bastionów i osłaniał Twierdzę z trzech stron (północnej, południowej oraz wschodniej). Szaniec Wschodni został także zabezpieczony fosą, dostęp do niego odbywał się poprzez most zwodzony. W 1627 roku na zachodnim brzegu Wisły wybudowano Szaniec Zachodni.
Podczas potopu Szwedzkiego Twierdza Wisłoujście była oblegana przez wojska króla Karola Gustawa, pomimo blokady wodnej i lądowej Twierdza nie została zdobyta. Podczas działań wojennych Szaniec Zachodni został znacznie uszkodzony, jego odbudowa wymagałaby znacznych nakładów finansowych.Odbudowano go jako wersję mniejszą i tańszą w utrzymaniu – nowy Szaniec Zachodni przyjął formę trzech rewelinów przylegających do koryta Wisły, otoczonych fosą.
W XVII wieku stopniowe zamulanie koryta Wisły utworzyło mieliznę, która była początkiem dzisiejszego półwyspu Westerplatte. Oddalanie się brzegu morskiego od Twierdzy Wisłoujście spowodowało wyłączenie w 1758 roku latarni na Wieży, a jej funkcję przejęła nowa Latarnia Morska w Nowym Porcie.
Po pierwszym rozbiorze Polski umocnienia Twierdzy uległy dalszej przebudowie i modernizacji , w XIX wieku oprócz funkcji militarnych, pełniła także funkcję wiezienia. W Cytadeli Wisłoujście przetrzymywani byłi polscy działacze a także uczestnicy powstań narodowych.
Po I Wojnie Światowej utraciła znaczenie militarne, które przejeło Westerplatte. W okresie między wojennym służyła miastu jako baza klubów żeglarskich. Wzdłuż fortu Fortu pobudowano pomosty, Szaniec Wschodni służył jako warsztaty szkutnicze, hangary oraz kwatery mieszkalne.
Podczas II Wojny Światowej w Twierdzy Wisłoujście funkcjonował magazyn Marynarki III Rzeszy oraz szpital polowy. W 1945 roku podczas szturmu Armii Czerwonej na Gdańsk Twierdza Wisłoujście została doszczętnie w znacznym stopniu zniszczona, najbardziej ucierpiała Wieża, Kamieniczki oficerskie, koszary oraz mury. Po drugiej wojnie w murach fortyfikacji mieściły się magazyny pulpy owocowej i warzywnej.
Od 1974 roku Twierdza Wisłoujście jest pod jurysdykcją Muzeum Gdańskiego, od tego czasu trwają prace archeologiczne i konserwatorskie, Twierdza Wisłoujście powoli jest odbudowywana.
Podczas rejsu po Pętli Żuławskiej naprawdę warto tu się zatrzymać i zobaczyć unikalny zabytek sztuki fortyfikacyjnej.
Obecnie oprócz funkcji muzealnej, w północnej oraz wschodniej fosie Twierdzy Wisłoujście znajduje się przystań Polskiego Klubu Morskiego.
Wszystkie zdjęcia w serwisie objęte są prawami autorskimi. Powielanie ich, kopiowanie, udostępnianie bez zgody autora zabronione.
