Śluza w Białej Górze - dane adresowe, kontaktowe:

Cypel Mątowski w rozwidleniu Wisły to prawdziwa brama Żuław. Od zalania dziejów najbardziej na południe wysunięty punkt Żuław Wiślanych budził zainteresowanie Gdańska, Elbląga oraz Malborka. Walki o władanie największym szlakiem wodnym XVI wiecznej Europy doprowadziły do wielokrotnego rozregulowania rzeki. Dawniej Nogat stanowił jedno z głównych ramion ujściowych Delty Wisły. Już w XVI wieku rozpoczął się powolny proces obniżania lustra wody w Nogacie, co groziło jego wyschnięciem, aby temu zapobiec w 1553 roku przekopano pod Białą Górą kanał. W wyniku tego  85% wód wiślanych popłynęło Nogatem, a Wisła przestała być żeglowna na odcinku od Białej Góry do Gdańska. Zmiana przepływu nie była zbyt korzystna, Gdańsk miał niedobór wody a Elblągowi groziły wiosenne powodzie. Już w 1612 roku postanowiono ponownie podzielić przepływ wody w Wiśle. Wybudowano tamę która uregulowała przepływ wody w stosunku 2:1. W wyniku wojen szwedzkich tama ta została zniszczona a przepływ ponownie zmieniony. W XIX wieku podjęto decyzję o ponownej regulacji przepływu Wisły na Cyplu Mątowskim. W 1848 roku za wsią Piekło przekopano kanał, zbudowano wały przeciwpowodziowe oraz drewniany jaz jako zapora przeciw krze lodowej. W wyniku tych zmian przepływ rzeki ponownie się zmienił i wynosił 4:1 . W 1852 roku wybudowano tzw. Wielki Upust regulujący przepływ wody z Liwy do Nogatu, który w 1879 roku przebudowano. W wyniku kolejnych powodzi jakie nawiedzały  Żuławy zdecydowano o kolejnej przebudowie Delty Wisły. W latach 1888 – 1895 dokonano przekopu Wisły, regulując jej ujście, jednocześnie odcinając Wisłę Elbląską (obecnie Szkarpawę) oraz Wisłę Gdańską (obecnie Martwa Wisła) śluzami w Gdańskiej Głowie oraz Przegalinie. Pracę nad wielkim Przekopem Wisły uspokoiły Nogat i 85% wód skierowały w lewe koryto Wisły. Żuławy Gdańskie zostały zabezpieczone przed niszczycielską wodą, natomiast Żuławom Elbląskim dalej groziły wiosenne powodzie. W 1900 roku zdecydowano się na nowy projekt – regulacje Nogatu. Projekt zakładał całkowite odcięcie Wisły od Nogatu za pośrednictwem śluzy w Białej Górze, skanalizowanie oraz uregulowanie rzeki tak by umożliwić ruch statkom transportowym o nośności 400T, długości dochodzącej do 55 metrów oraz zanurzeniu do 1.6m.  Stały poziom wody w Nogacie miały zapewnić kolejne trzy śluzy. W latach 1912 – 1916 wybudowano wały przeciwpowodziowe oraz stworzono kaskadę Nogatu budując śluzy w Białej Górze, Szonowie, Rakowcu i Nogacie. Powyższe inwestycje zabezpieczyły Żuławy przed powodzią, uregulowały rzekę czyniąc ją żeglowną oraz ponownie zmieniły przepływ wody, obecnie raptem 3% wody Wisły płynie Nogatem.

Obecny kształt perły hydrotechniki i architektury - zwanej Wodnym Zamkiem powstał na przełomie XIX i XX wieku, najstarszy z obiektów tzw. Wielki Upust pochodzi z 1852 roku, przebudowany został w 1879 roku. Prace nad śluzą w Białej Górze rozpoczęły się w sierpniu 1912 roku, zakończyły zaś w 1915 roku. Najmłodszym obiektem zespołu śluz jest śluza regulująca ujście Liwy do Nogatu, która powstała w latach 30 ubiegłego wieku. U podnóża śluzy na wschodnim brzegu Nogatu w 2012 roku w ramach projektu Pętla Żuławska powstałą nowoczesna przystań jachtowa z pełnym węzłem sanitarnym.

Imponująca rozmiarami i czarująca neogotycką architekturą śluza, sterująca ujściem królowej naszych rzek, wciąż budzi podziw dla inżynierii hydrotechnicznej z przełomu XIX i XX wieku i pozostaje najważniejszą budowlą tych okolic.

Śluza w Białej Górze jest pierwszą z czterech śluz kaskady Nogatu, zlokalizowana jest na 0+410 km. rzeki Nogat, głównym zadaniem śluzy jest ochrona przeciwpowodziowa terenów położonych wzdłuż Nogatu. 

Zespół śluz w Białej Górze składa się z następujących obiektów:

1. Śluza komorowa z wrotami przeciwpowodziowymi na Nogacie,
2. Jaz na Nogacie,
3. Śluza i jaz na Liwie.

Jaz w Białej Górze na rzece Nogat ulokowany jest w korpusie prawego wału przeciwpowodziowego na rzece Wiśle, biegnącego w poprzek rzeki Nogat. Płynąc od strony Wisły jaz znajduje na wschodnim brzegu. Jaz jest konstrukcji betonowej, oblicowany cegłą klinkierową. Jaz posiada trzy swiatła, każde z nich po dwie metalowe zasuwy. Do 1996 roku jaz był obsługiwany ręcznie, aktualnie podnoszą i opuszczają zasuwy silniki elektryczne.

Śluza w Białej Górze na rzece Nogat jest śluzą komorową, w konstrukcji betonowej, ściany komory zostały oblicowane cegłą klinkierową.  Komora śluzy jest napełniana i opróżniana wodą za pośrednictwem kanałów obiegowych. Kanały zamykane są zasuwami o napędzie ręcznym. Śluza posiada nietypową budowę dzięki czterem parą wrót, po dwie w głowie górnej oraz głowie dolnej. Taka konstrukcja umożliwia śluzowanie zarówno w przypadku wystąpienia wysokich wód na Wiśle jak i na Nogacie. Wrota są dwuskrzydłowe, konstrukcji stalowej, napędzane silnikiem elektrycznym, w razie awarii można przejść na napęd ręczny. Nad wrotami znajdują się kładki komunikacyjne umożliwiające przedostanie się na drugą stronę komory śluzy. Wewnątrz komory śluzy na ścianach znajdują się otwory z pachołami cumowniczymi oraz drabinki komunikacyjne.

Długość użytkowa komory wynosi 57 metrów, szerokość użytkowa 9,53 m., długość całkowita śluzy wynosi zaś 104,50 metra. Różnica poziomów może wynosić nawet 4,1 metra przy wyższych stanach wody, przy średnim stanie wody wynosi około 1 metra.

Bezpośrednio do głowy śluzy przylegają dwuskrzydłowe wrota przeciwpowodziowe, konstrukcji metalowej z kształtowników stalowych, pokryte blachą stalową łączoną na nity. Otwieranie i zamykanie wrót odbywa się ręcznie przy użyciu lin stalowych nawijanych na bęben.

Przed śluzą od strony północnej oraz południowej  znajduje się awanport z dalbami, przy których można zacumować w oczekiwaniu na śluzowanie. Wejście do śluzy znajduje się na zachodnim brzegu, przed śluzowaniem zaleca się kontakt telefoniczny (około 10-15 minut przed śluzowaniem), jeżeli uda się wam dodzwonić i nie będzie żadnej jednostki w komorze, wrota śluzy powinny być otwarte w momencie przypłynięcia. Przed śluzowaniem przygotowujemy cumy (dziobową oraz rufową), podczas procesu śluzowania należy bezwzględnie stosować odbijacze burtowe.